პუბლიკაციები

საქართველოში სამომხმარებლო ფასები სწრაფად იზრდება. უკვე მე-14 თვეა ინფლაცია (გაზომილი სამომხმარებლო ფასების ინდექსის წლიური ცვლილებით) ორნიშნაა, ხოლო ზედიზედ 42-ე თვეა სამიზნე (3.0%) მაჩვენებელს აღემატება (14 კვარტალი). 1999 წლის შემდეგ, ამ პერიოდით სამომხმარებლო ფასების ორნიშნა ზრდა პირველად არის. თუმცა, ბოლო ორი ათწლეულის მანძილზე, ცალკეულ თვეს ყველაზე მაღალი ნიშნული  2006 წლის ივლისში 14.5% და 2011 წლის მაისში 14.3% იყო.

ინფლაცია ეკონომიკაში ფასების საერთო დონის ზრდაა. მას ფარულ გადასახადს უწოდებენ, რომელიც ადამიანთა უმრავლესობას ბეგრავს საზოგადოების მცირე ჯგუფის სასარგებლოდ. თუმცა, განსხვავებით მთავრობს მიერ დაწესებული გადასახადებისა, ინფლაციის შემთხვევაში, დაბეგვრის სუბიექტები და ობიექტები წინასწარ განსაზღვრული არ არის. შედეგად, ინფლაცია  შემოსავლების  თვითნებურ გადანაწილებას იწვევს (Romer and Romer, 1998; Dolmas et al., 2000; Bagchi et al., 2019; Mumtaz and Theophilopoulou, 2020), სადაც უცნობი უმრავლესობა ცნობილ უმცირესობას ასუბსიდირებს.  მეტიც, ამგვარი რედისტრიბუცია მთავრობის ძირითადი სოციალური აქტივობის საწინააღმდეგოდ მოქმედებს. თუ მთავრობა, როგორც წესი, შედარებით მდიდარ მოსახლეობას ბეგრავს, რათა ღარიბთა უმცირესობას დაეხმაროს, ინფლაციის შემთხვევაში, შედარებით ღარიბი უმრავლესობა იბეგრება, რათა საზოგადოების ყველაზე მდიდარი წევრები კიდევ უფრო გამდიდრდნენ.

ინფლაცია ყველაზე დიდ ტვირთად შედარებით ღარიბ მოსახლეობას აწვება, რადგან ამ ადამიანთა ჯგუფის შემოსავლები - სოციალური ტრანსფერები თუ ხელფასები, დიდწილად, ფიქსირებულია (Kahn, 1997; Campbell and Kamlani, 1997; Smith, 2000)  და უფრო ნელა იზრდება, ვიდრე ფასები. შესაბამისად, როცა ეკონომიკაში ფასების დონე იზრდება, ამ ადამიანთა მდგომარეობა უარესდება. მაგალითად, საქართველოში სოციალური ტრანსფერის მიმღებთა რაოდენობა 2020 წლის მდგომარეობით, 958.3 ათასი ადამიანია, ხოლო საშუალო სტატისტიკური შინამეურნეობის ფულადი შემოსავლების 21.8% - სოციალური ტრანსფერი. ხელფასი კი ფულადი შემოსავლების, საშუალოდ 44.4%-ია. ამდენად, გასაკვირი არ არის, რომ საქართველოში ჩატარებული ყველა სოციოლოგიური კვლევის შედეგებში ინფლაცია მოსახლეობის ერთ-ერთ მთავარ პრობლემად არის წარმოჩენილი. მაგალითად, 2021 წლის დეკემბრის შუა პერიოდის გამოკითხვების მიხედვით, მოსახლეობის 42.0% მიიჩნევს, რომ ქვეყნის წინაშე მდგარი ყველაზე დიდი პრობლემა ინფლაციაა (CRRC, 2021).

მოსახლეობის ამ წუხილზე პასუხისმგებელი ეროვნული (ცენტრალური) ბანკია, რადგან ამ უკანასკნელის კონსტიტუციური მანდატი ფასების სტაბილურობის უზრუნველყოფას გულისხმობს. ამ მიზნით, ცენტრალური ბანკი აღჭურვილია მონეტარული ძალაუფლებით - ფულის ბეჭდვის და მასზე მონოპოლიის ქონით. ფულზე მონოპოლია და მისი რაოდენობის კონტროლი მასშტაბური ძალაუფლებაა, რომელიც ყველა ადამიანზე აისახება.

ფასების სტაბილურობა კი ეროვნული ბანკის პერსპექტივიდან საშუალოვადიან პერიოდში ინფლაციის მიზნობრივი მაჩვენებლის შენარჩუნებაა. ეროვნული ბანკი მიუთითებს, რომ „ინფლაციის დაბალი და პროგნოზირებადი ტემპის უზრუნველყოფით ინარჩუნებს ფასების სტაბილურობას“. აქედან გამომდინარე, ეროვნული ბანკი თავის ძირითად ფუნქციას ჯეროვნად მხოლოდ მაშინ ასრულებს თუ ეკონომიკაში ფასების საერთო დონის ზრდის ტემპი დაბალი და პროგნოზირებადია. დაბალი ინფლაცია - იგულისხმება საშუალოვადიან პერიოდში სამომხმარებლო ფასების ინდექსის ცვლილების სამიზნე მაჩვენებლით უზრუნველყოფა (2018 წლიდან 3.0%). თუმცა, როგორც ზემოთ ვახსენეთ, სამომხმარებლო ფასების წლიური ზრდა, ზედიზედ 42-ე თვეა, სამიზნე მაჩვენებელს აღემატება, რაც ნებისმიერი, თუნდაც ეროვნული ბანკისვე პერსპექტივიდან, რამდენიმე საშუალოვადიან პერიოდს ცდება (ეროვნული ბანკი საშუალო პერიოდად კვარტალს მიიჩნევს, იხ. Tvalodze et al. 2016). პროგნოზირებადობა კი იმგვარი ინფლაციის დინამიკაა, რომელიც საშუალოვადიან პერიოდში სამიზნე მაჩვენებლისგან მინიმალურ გადახრას და დაბალ მერყეობას მოიაზრებს. პროგნოზირებადი გარემო კი მხოლოდ ეროვნული ბანკის პოლიტიკის სანდოობის პირობებშია მიღწევადი.

სანდოობისათვის აუცილებელია პოლიტიკის გამჭვირვალობა. ეროვნული ბანკის წარმომადგენელთა მტკიცებით, ბანკის სანდოობა დამოკიდებულია თავად ამ უკანასკნელის ეფექტიანობაზე. კერძოდ, ეროვნული ბანკის სანდოობა დამოკიდებულია არსებული ინფლაციის წინა პერიოდისა და სამიზნიდან გადახრებზე (Tvalodze et al., 2016). ავტორთა აზრით, თუ ინფლაცია ხანგრძლივად იქნება მიზნობრივი დონიდან გადახრილი, ბანკის სანდოობა ჩამოიშლება. ამ კუთხით, საქართველოში ბოლო ერთი წელია სამომხმარებლო ფასების ზრდის ტემპი მიზნობრივს საშუალოდ ყოველთვე 4-ჯერ აღემატება. თავის მხრივ, მაღალი და მერყევი ინფლაცია ქმნის განუსაზღვრელობას, რაც წნეხია ადამიანების ყოველდღიური გადაწყვეტილებისთვის. ასეთი გარემო ხელის შემშლელია ინვესტიციებისთვის, რადგან უკუგება უფრო და უფრო ნაკლებად პროგნოზირებადი ხდება (Dixon, 2022). მაღალი და მერყევი ინფლაცია ნეგატიურ გავლენას ახდენს ეკონომიკურ ზრდაზე, რაც არა მხოლოდ თეორიულად, არამედ ემპირიულადაც მხარდაჭერილია (Judson and Orphanides, 1999; Grier  et al. 2004; Apergis, 2005; Wilson, 2006; Barro, 2013; Mandeya and Ho, 2021).

ზემოთ განხილულიდან გამომდინარე, ეროვნული ბანკის მიერ კონსტიტუციური მანდატის - ფასების სტაბილურობის უზრუნველყოფის შეფასებისთვის რელევანტურია ინფლაციის დონის და მისი მერყეობის გამოყენება. ამ კუთხით, რიგი პოსტ-კომუნისტური ქვეყნების მსგავსად, საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის პირველი წლები ჰიპერინფლაციით იყო გამორჩეული (Kaser, 1999). დამოუკიდებლობის პირველ ათწლეულში ინფლაცია მუდამ მაღალ ნიშნულზე რჩებოდა, ზოგჯერ კი რამდენიმე ათას პროცენტსაც კი აჭარბებდა. ინფლაცია მაღალ ნიშნულზე შემდეგ წლებშიც ნარჩუნდებოდა. მაგალითად, ლარის შემოღებიდან ერთი წელის მანძილზე, საშუალო წლიური ინფლაცია 50.0%-ს აჭარბებდა.

ბოლო ოცი წლის მანძილზე საქართველოში წლიური ინფლაცია საშუალოდ 5.6%-ია (სტანდარტული გადახრა 4.1). ამ პერიოდში სომხეთში საშუალო ინფლაცია 4.0%-ია. სომხეთი კი საქართველოსთან მეტნაკლებად შესადარი ქვეყანაა მსგავსი ისტორიული გამოცდილების, მასშტაბის და ეკონომიკის სტრუქტურის გათვალისწინებით.  მიუხედავად იმისა, რომ გრძელვადიანი პერიოდში სომხეთის ინფლაციის დონე საქართველოს მაჩვენებელზე დაბალია, ამ უკანასკნელის მსგავსად, მკვეთრი მერყეობით ხასიათდება. შეიძლება ითქვას, რომ გამონაკლისი 2016-20 წლები იყო, როცა სომხეთში საშუალო ინფლაცია 1.0%-ს შეადგენდა, ხოლო საქართველოში ეს მაჩვენებელი 4.2%-ს აღწევდა. 

მეორე მხრივ, ინფლაციის დონე მიზნობრივთან მიმართებითაც უნდა შეფასდეს. საქართველოში ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმი 2009 წლიდან მოქმედებს.  ამ დროიდან მოყოლებული, დიდწილად, ინფლაციის ფაქტობრივი დონე სამიზნე მაჩვენებელს აცდენილია და გადახრები მკვეთრი მერყეობით ხასიათდება. მაგალითად, ერთთვიან პერიოდში სამიზნე დონიდან ინფლაციის მაჩვენებელი საშუალოდ 88.5%-ით იყო გადახრილი, რაც საშუალოვადიან პერიოდში 85.7%-ია და ერთწლიან ჭრილში საშუალოდ 71.1%. ბოლო პერიოდში ინფლაციის მიზნობრივი დონიდან საშუალო გადახრის ნიშნული უფრო მეტია. ამასთან, მდგომარეობა ბოლო პერიოდში უფრო მეტად გაუარესებულია. თარგეთირების რეჟიმის შემოღების პირველ ნახევარში, წლიური ინფლაციის ერთწლიან პერიოდში მიზნობრივი დონიდან გადახრა საშუალოდ 64.0% იყო, რაც მეორე ნახევარში საშუალოდ 78.2%-ია. ამ მხრივ, სომხეთში მდგომარეობა შედარებით უკეთესია. 2009 წლიდან დღემდე, ერთწლიან პერიოდში სომხეთის წლიურ ინფლაცია მიზნობრივ მაჩვენებელს საშუალოდ 58.9%-ით სცდებოდა. საქართველოსთან შედარებით, სომხეთში ინფლაცია უფრო ხშირად მიზნობრივზე ნაკლები იყო.

ორი ათწლეულის მანძილზე განვითარებული ეკონომიკების მდგომარეობა არსებითად განსხვავებულია და დაბალი ინფლაციით ხასიათდებიან.  ბოლო ოცი წლის მანძილზე აშშ-ში წლიური ინფლაცია საშუალოდ 2.4%-ია, ხოლო დიდ ბრიტანეთში  - საშუალოდ 2.2%.  ევროზონაში ინფლაცია გაცილებით ნაკლები, საშუალოდ 1.8%-ია. აღსანიშნავია, რომ ხსენებულ ეკონომიკურ ერთეულებში ინფლაციის სამიზნე მაჩვენებელი 2.0%-ია, ხოლო ამ ნიშნულიდან გადახრა, საქართველოსგან განსხვავებით, ნაკლები ინტენსივობითა და ხანგრძლივობით იკვეთება. საქართველოს ინფლაციის დინამიკის ამ ქვეყნებთან შედარება კარგად აჩვენებს თუ რამდენად მაღალია საქართველოს ინფლაციის დონე და ამ უკანასკნელის მერყეობა.

ამრიგად, ცენტრალური ბანკის პოლიტიკის ეფექტიანობის და მასზე დაკისრებული ფუნქციის ჯეროვანი შესრულების შეფასებისთვის ზემოთ განსაზღვრული ორივე კრიტერიუმიდან ეროვნული ბანკი ვერცერთს ვერ აკმაყოფილებს. საქართველოში ინფლაცია მაღალ ნიშნულზეა, რომელიც ამ უკანასკნელის სამიზნე მაჩვენებელს უმეტეს შემთხვევაში ცდება (უფრო ხშირად აჭარბებს). ამასთან ერთად, ინფლაციის დონე მკვეთრი მერყეობით გამოირჩევა, რაც ხელის შემშლელია პროგნოზირებადი გარემოს არსებობისთვის. ეროვნული ბანკის ეს ჩავარდნა კი, საბოლოო ჯამში, ამცირებს ეკონომიკური ზრდის ტემპებს და დამატებით აღარიბებს ისედაც ღარიბ მოსახლეობას, რაც არა მხოლოდ ეკონომიკური, არამედ სოციალური და მორალურ პრობლემასაც წარმოადგენს.

ბიბლიოგრაფია:

Apergis, N. (2005). Inflation uncertainty and growth: Evidence from panel data. Australian Economic Papers, 44(2), 186-197. https://doi.org/10.1111/j.1467-8454.2005.00259.x 

Bagchi, S., Curran, M. and Fagerstrom, M. J. (2019). Monetary growth and wealth inequality. Economics Letters, 182, 23–25. https://doi.org/10.1016/j.econlet.2019.05.036 

Barro, R. J. (2013). Inflation and economic growth. Annals of Economics & Finance, 14(1). https://econpapers.repec.org/RePEc:cuf:journl:y:2013:v:14:i:1:n:6:barro  

Campbell, C. M. and Kamlani, K. S. (1997). The Reasons for Wage Rigidity: Evidence from a Survey of Firms. The Quarterly Journal of Economics, 112(3), 759–789. https://doi.org/10.1162/003355397555343  

CRRC. (2021). Public attitudes in Georgia [Dataset]. The Caucasus Research Resource Centers. https://caucasusbarometer.org/en/ndi-ge/codebook/ 

Dixon, H. (2022). How does inflation affect the economy when interest rates are near zero? Retrieved September 16, 2022, from https://www.economicsobservatory.com/how-does-inflation-affect-the-economy-when-interest-rates-are-near-zero+ 

Dolmas, J., Huffman, G. W. and Wynne, M. A. (2000). Inequality, inflation, and central bank independence. Canadian Journal of Economics/Revue Canadienne D`Economique, 33(1), 271–287. https://doi.org/10.1111/0008-4085.00015 

Grier, K. B., Henry, Ó. T., Olekalns, N. and Shields, K. (2004). The asymmetric effects of uncertainty on inflation and output growth. Journal of Applied econometrics, 19(5), 551-565. https://doi.org/10.1002/jae.763  

Judson, R. and Orphanides, A. (1999). Inflation, volatility and growth. international Finance, 2(1), 117-138. https://doi.org/10.1111/1468-2362.00021  

Kahn, S. (1997). Evidence of Nominal Wage Stickiness from Microdata. The American Economic Review, 87(5), 993–1008. http://www.jstor.org/stable/2951337  

Kaser, M. (1999). Escape routes from post-Soviet inflation and recession. Finance & Development, 36(002). https://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/1999/06/kaser.htm 

Mandeya, S. M. T. and Ho, S. Y. (2021). Inflation, inflation uncertainty and the economic growth nexus: An impact study of South Africa. MethodsX, 8, 101501. https://doi.org/10.1016/j.mex.2021.101501  

Mumtaz, H. and Theophilopoulou, A. (2020). Monetary policy and wealth inequality over the great recession in the UK. An empirical analysis. European Economic Review, 130, 103598. https://doi.org/10.1016/j.euroecorev.2020.103598 

Romer, C. and Romer, D. (1998). Monetary Policy and the Well-Being of the Poor. NBER Working Paper. https://doi.org/10.3386/w6793  

Smith, J. C. (2000). Nominal wage rigidity in the United Kingdom. The Economic Journal, 110(462), 176-195.  https://doi.org/10.1111/1468-0297.00528 

Tvalodze, S., Mkhatrishvili, S., Mdivnishvili, T., Tutberidze, D. and Zedgenidze, Z. (2016). The National Bank of Georgia's Forecasting and Policy Analysis System. National Bank of Georgia (No. 01/2016).

Wilson, B. K. (2006). The links between inflation, inflation uncertainty and output growth: new time series evidence from Japan. Journal of macroeconomics, 28(3), 609-620. https://doi.org/10.1016/j.jmacro.2004.11.004

სრული დოკუმენტი, შესაბამისი გრაფიკებით, ბმულებითა და განმარტებებით, იხ. მიმაგრებულ ფაილში.